اثرات درمانی

گياه مريم گلی (.Salvia officinalis L)

تیره: نعناعیان (Lamiaceae)

مردم در گذشته از اين گياه به عنوان ماده ای مدر، عامل انعقاد خون و نيز داروی ضد تعرق استفاده می کرده اند. در بسياری از فارماکوپه ها از برگ های مريم گلی رسماٌ به عنوان دارو ياد و خواص آن را بر شمرده است. از عصاره مريم گلی برای مداوای برخی از بيماري های مربوط به حلق و حنجره و همچنين برای شستشوی دهان استفاده می شود. اسانس اين گياه خاصيت ضد باکتريايی دارد و از آن در صنايع داروسازی، غذايی و همچنين در صنايع بهداشتی و آرايشی استفاده می شود. اين گياه از ادويجات قوی به شمار می رود. طعم آن مختصری تلخ و قابض است. مصرف زياد اين گياه مناسب نيست و تاٌثير نامطلوبی بر ضربان قلب خواهد داشت. ترکیبات اصلی در اسانس برگ های این گیاه شامل بتا کاريوفيلن، اسپاتولنول، بورنيل استات، آلفا کادينن و دلتا المن می باشند.

گیاه رزماری (.Rosmarinus officinalis L)

تیره: نعناعیان (Lamiaceae)

بخش دارویی گیاه رزماری، برگ و سرشاخه های گلدار آن است که در فصل بهار و تابستان جمع آوری می شوند. اسانس این گیاه به تناسب محل رویش آن، دارای ترکیبات شیمیایی متفاوتی است. مهم ترین ترکیبات آن کامفن، لیمونن، بورنئول، سینئول، لینالول و ربینول است. از جمله فلاونوییدهای آن دیزومتین، دیزومین و لوتئولین می باشد. همچنین اسانس این گیاه دارای ترکیبات فنلی کافئیک، کلروژنیک، نئوکلروژنیک، لابیاتیک اسید و نیز دارای مقدار زیادی سالیسیلات است. تری ترپنوییدهای اسانس این گیاه شامل تری ترپن اولئانولیک اسید، کارنوزیک اسید و دی ترپن آن به نام کارنوزول است. در طب سنتی از این گیاه به عنوان ضد آسم، هضم کننده غذا، آرام بخش، برطرف کننده سردرد، برطرف کننده اختلالات گردش خون، افزایش دهنده قدرت بینایی، ضد رماتیسم و محرك حافظه استفاده می شود. اثرات فارماکولوژیکی متعددی از جمله اثر آنتی اکسیدانی، ضد توموری، کاهش سندرم محرومیت به مرفین و مهار سمیت کبدی برای این گیاه گزارش شده است. در بررسی های آزمایشگاهی مختلف، اثرات ضد سرطانی عصاره رزماری روی رده های مختلف سلول های سرطانی کولون، پانکراس، پستان، پروستات، ریه، مثانه، کبد و لوکمی بیان شده است و اثرات ضد سرطانی آن را به صورت کاهش تکثیر و بقا سلولی و القا آپوپتوز به صورت وابسته به دوز و زمان نشان داده اند. برای سلول درمانی به تعداد زیادی سلول نیاز است از این رو استفاده از عواملی که سرعت تکثیر سلولی و همچنین بقاء سلولی را در شرایط آزمایشگاهی افزایش می دهند حائز اهمیت است. گزارشاتی وجود دارد مبنی بر اینکه رزماری تکثیر سلول های عصبی را افزایش می دهد.

گیاه آویشن باغی (.Thymus vulgaris L)

تیره: نعناعیان (Lamiaceae)

آویشن باغی از گياهان دارويي با ارزش و متداول در طب  سنتي است. به علت داشتن تركيب اصلي تيمول در صنايع غذايي، دارويي، بهداشتي و آرايشي استفاده مي شود. در بين گونه هاي مختلف آويشن، آويشن باغی در بسياري از نقاط دنيا از جمله ايران كشت و توليد مي شود. تيمول به علت دارا بودن اثر ضدعفوني كننده، مي تواند در بيماري هاي روده و يا ضدعفوني كردن آن در مسموميت هاي خود به خود ناشي از عفونت روده، ديسانتري و وبا (به عنوان پیشگیری) اثر مفید ظاهر كند ولي مصرف آن از اين لحاظ كمتر معمول است. در عوض از آن به علت دارا بودن اثر ضدكرم براي رفع كرم هاي تريكوسفال، كرم كدو، كرمك و آنكيلوستوم (به صورت تنقیه) استفاده به عمل می آید. تحقيقات انجام شده درمورد اسانس اين گياه نشان مي دهد كه بالاترين عملكرد اسانس در مراحل گلدهي و در سرشاخه هاي گلدار آن مي باشد. روغن آويشن داراي خواصي نظير ضداسپاسم، بادشكن، ضدقارچ، ضدعفوني كننده، ضدكرم، ضدروماتيسم و خلط آور مي باشد. اسانس آويشن از جمله ده اسانس معروف است كه داراي خواص ضدباكتريايي و ضدقارچي، آنتي اكسيدان، نگهدارنده طبيعي غذا و تاٌخيردهنده پيري پستانداران مي باشد و جايگاه خاصي در تجارت جهانی دارد. اگرچه گياه آويشن باغی بومی ایران نمي باشد و به طور خودرو در ايران نمي رويد ولي به دليل ارزش بالاي آن در صنايع دارويي، بهداشتي، آرايشي و همچنين صنايع غذايي، كشت و توليد انبوه آن در راستاي تامين نياز داخلي كشور و حتي صادرات ضروري مي باشد. البته با عنايت به خواص متعدد دارويي و همچنين فرآورده هاي متعدد دارويي آن در جامعه، توجه بيشتر مسؤلين، محققين و همچنين پزشكان را در توليد، فرآوري و مصرف صحيح آن مي طلبد.

گیاه دارچین (Cinnamomum verum)

تیره: برگ بو (Lauraceae)

پوست این درخت حاوی اسانس است. از تمام قسمت های آن بوی مطبوعی به مشام می رسد. از برگ و شاخه های کوچک این درخت اسانس می گیرند و پوست شاخه های قطور را پس از کندن از درخت به صورت قطعات خشک لوله مانند و یا کوبیده در می آورند. دارچین دارای آمیدون، موسیلاژ، تانن، یک ماده رنگی، اگزالات کلسیم قند، سینامومین، اسانس و رزین است. ارزش تجاری اسانس دارچین به میزان سینامالدئید آن می باشد. جزء اصلی اسانس دارچین سینامالدئید و 18-5 درصد اوژنول می باشد و گزارش شده که سینامالدئید سبب اثر ضد اسپاسمی دارچین است. تحقیقات داروشناسی و سم شناسی خطر به خصوصی را برای مصرف دارچین در انسان نشان نمی دهد. دارچین دارای خواص درمانی ضد میکروب، آنتی اکسیدان، آنتی دیابت، ضد ویروس و ضد اسپاسم، ضد نفخ، افزایش دهنده تعریق بدن، گرم کننده و محرک رحم می باشد. اسانس دارچین خاصیت ضد قارچی و ضد باکتریایی دارد که احتمالاٌ این آثار مربوط به محتوی ارتومتوکسی سینامالدئید است.     

گیاه هل سبز (.Elettaria cardamomum L)

تیره: زنجبیل (Zingiberaceae)

میوه هل سبز غنی از روغن های فرار است که عمدتاً شامل ترکیبات فنولی و فلاونوئیدی نظیر کاتچین، گالیک اسید، کوئرستین می باشد. نشاسته، پروتئین، واکس ها و استرول ها، ویتامین E ترکیبات دیگر موجود در عصاره هل سبز می باشد. همچنین عصاره میوه این گیاه حاوی اسانس بوده که مقدار آن بین 4 تا 8 درصد متفاوت است. اسانس هل شامل بیش از 20 ترکیب می باشد که مهم ترین آن ها را 1 و 8 سینئول ( به مقدار 20 تا 60 درصد) و آلفاترپینول استات (20 تا 53 درصد) تشکیل می دهد. از دیگر ترکیبات مهم اسانس هل می توان به لینالیل استات، بورنئول، آلفاترپینئول و کامفور اشاره نمود. میوه هل همچنین حاوی روغن، نشاسته و ترکیب های هیدروکربنی می باشد. دانه های هل خاصیت اکسپکتورانت دارند و سینوس ها و برونش ها، بینی و سینه را از خلط و ترشحات اضافی پاك می کنند. هل همچنین در طب سنتی خواص گرما بخش و انرژی زا دارد از این رو به بهبود روحیه و بازیابی انرژی و توان از دست رفته کمک می کند. هل کلیه ها و قلب را تقویت می کند و برای رفع بیماری های چشم مفید است.

گیاه شوید (.Anethum graveolens L)

تیره: چتریان (Apiaceae)

تمامي پيكر رويشي گياه شوید محتوي اسانس است. مهم ترین ترکیبات اسانس در پیکر رویشی گیاه د-کاروون و د- فلاندرن می باشند و مهم ترین ترکیبات اسانس حاصل از بذرهای کاملاٌ رسیده د- کاروون و لیمونن هستند. شوید گياهي دارويي و يك ساله بوده كه مواد مؤثره آن در درمان بيماري هايي مانند سرما خوردگي، سرفه، مشكلات ادراري، نفخ، تشنج و اسپاسم كاربرد فراواني دارد. گیاه شوید مصارف مختلفی در صنایع دارویی و غذایی دارد. از دانه هاي شوید به عنوان کاهنده چربی به خصوص تري-گلیسرید خون، پیشگیري و درمان تصلّب شرایین و ناراحتی هاي صفراوي استفاده می شود. میوه شوید خاصیت درمانی مشابه با رازیانه، انیسون و زیره سیاه دارد و در تهیه بعضی از فرآورده هاي ضد نفخ کودکان شیرخوار استفاده می شود. مقدار اسانس شوید در اندام هاي مختلف و شرایط اقلیمی متفاوت بسیار متغیر است، تحقیقات نشان می دهد که مقدار اسانس از شروع ساقه دهی به تدریج افزایش می یابد و تا مرحله گلدهی به حداکثر رسیده و از این مرحله به بعد به تدریج از میزان آن کاسته می شود. بیشترین درصد اسانس را بذرهاي کاملاً رسیده دارا می باشند و کم ترین مقدار اسانس در ساقه این گیاه وجود دارد.

نعناع فلفلی (.Mentha piperita L)

تیره: نعناعیان (Lamiaceae)

خواص گیاه نعناع فلفلی به طور کلی عبارتند از: ضداکسیدان، ضدمیکروب، ضدویروس، ضدتشنج، ضدتومور، ضد حساسیت، ضدسرطان، ضدانعقاد، ضددرد و ضدحشره می باشد. ترکیبات مؤثر آن شامل یک درصد روغن فرار، رزین، فلاونوئیدها، فنل ها، کاروتن، بتائین و تانن است. غالباً بیشترین ترکیب تشکیل دهنده ی اسانس آن منتول است که از خانواده ی مونوترپن های اکسیژن دار است. از کاربردهای دارویی آن می توان به خنک کنندگی، تقویت معده، ضدتب، ضدسرفه، ضداستفراغ و ضدعفونی کننده در التهاب ریه اشاره کرد. منتول به عنوان یک ترکیب ضدعفونی کننده مهم نیز شناخته می شود که اثرات آنتی بیوتیکی قوی دارد. اسانس نعناع فلفلي مي تواند دردهاي آرتريتي، روماتيسمي و دردهاي مزمن را به دليل اثرات ضد دردي كه دارد، كاهش دهد. اسانس اين گياه به دليل خصوصيات ضد عفوني كنندگي مي تواند به بهبود سردرد سينوزيتي و جلوگيري از پوسيدگي دندان كمك كند. همچنين اسپري اسانس نعناع فلفلي در بهبود برخي مشكلات تنفسي مانند احتقان بيني و سينوسي، لارنژيت و برونشيت بسيار مؤثر است.

گیاه اسطوخودوس (.Lavandula stoechas L)

تیره: نعناعیان (Lamiaceae)

قسمت های مورد استفاده گیاه اسطوخودوس، گل ها و سرشاخه های گلدار آن است. اسانس اسطوخودوس که از تقطیر گل و سرشاخه  های گلدار این گیاه به دست می آید مایعی است زرد رنگ یا زرد مایل به سبز که دارای بوی مطبوعی است. رویش این گیاه از فصل بهار (اوایل فروردین) و گل ها اواخر بهار (خرداد) ظاهر می شوند و تا اواسط تابستان (مرداد) گلدهی ادامه می یابد و هوای گرم و خشک به گلدهی آن سرعت می دهد. ترکیبات فراوانی در عصاره این گیاه شناسایی شده اند که از مهم ترین آنها می توان به ژرانیول، لینالول، لینالیل استات، سینئول، بورنئول، آلفاپینن، کامفور، اسید بوتیریک، اسید والریانیک، اسید اورسالیک و فلاونوئیدهای لوتئولین اشاره کرد. مطالعات فیتوشیمیایی نشان داده که لینالول، لینالیل استات، مونوترپن ها، فلاونوئیدهای مانند لوتئولین، تری ترپنوئیدها مانند اسیداورسولیک و کومارین ها شبیه آمبلی فرون ها و کومارین اصلی ترین ترکیبات بخش های هوایی و گل های گیاه هستند. اسانس اسطوخودوس در طب سنتی دارای خواص درمانی بسیاری از جمله آنتی اکسیدان، ضد التهابی، ضد باکتری، ضد اضطراب و آرام بخش، فعالیت ضد پلاکتی و ضد انعقادی است. از دم کرده اسطوخودوس به عنوان ضد نفخ، ضد صرع، ضد دردهای روماتیسمی و کمردرد، سردردهای عصبی و میگرنی استفاده می شود.